ლიტერატურულ-შემეცნებითი სივრცე... / Literary-cognitive space...: ”ყმუილის” რეაბილიტაცია / Rehabilitation of ”howl”

”ყმუილის” რეაბილიტაცია

Rehabilitation of ”howl”

…მას შემდეგ, რაც მშობლიური ნიგოითის გავლით ქალაქ ბათუმს შევაფარე თავი და ჩემი ”ფართო ლიტ

ერატურულ ასპარეზზე” გასვლა მოთხრობა ”უჯიშობის მსხვრპლი” -ს გამო უშედეგოდ დამთვრდა დიდად არ ”დავბრძენებულვარ”. (სად, ვინ, როგორ, რა ფერებში... _ ანუ, არც არაფერი ხდებოდა თითქოს...) ამჟამად მორიგი მოთხრობა ”ყმუილი” ლანჩხუთის რაიონულ გაზეთში წარვადგინე გამოქვეყნების მიზნით. უკვე მშობლების თხოვნით სოფელში გახლდით დაბრუნებული, ვმუშაობდი რაიონულ სტამბაში მბეჭდავად, ვთანამშრომლობდი რაიონულ გაზეთთან და პოეტ რევაზ ლორიას (ხმა მოწვდენილი… რევაზ ლორია - The voice which has ...) თაოსნობით ჩამოყალიბებულ ლიტერატურულ წრეში (”კალმოსნობა”-ში) ვიყავი გაერთიანებული; რეზო მეხუმრებოდა, კიდევ კარგი შენ რომ გამოჩნდი, რა ხანია ლიტერატურული წრის შექმნა მინდოდა, მარა ირგვლივ, ყველა ლექსის მწერალია და ავტორიტეტისთვის ერთი პროზაიკოსი ნამდვილად გვჭირდებოდაო. ხუმრობა, ხუმრობაა, მაგრამ იმ დროს, ლიტერატურულ წრე ”კალმოსნობა”-ში გაერთიანებულთა შორის, პროზაიკოსი მართლაც მე გახლდით. ცოტა არ იყოს ამგვარად ”გამორჩეული”, რომ ვიყავიб ცოტათი მეამაყებოდა კიდეც. თუმც შემდგომ, პოეტურად ნიჭიერ წევრთაგან, რამდენიმე ”პროზაშიც” გვარიანად დაოსტატდა.
მოთხრობის დაბეჭვდა გაჭიანურდა, მაგრამ ბოლოს მაინც გამოქვეყნდა (”კომუნისტური შრომა” №63 (3745)* შაბათი, 26 მაისი, 1973 წელი). გაზეთს იმ ნომერს ხელს აწერდა რედაქტორის მოადგილე გ. (გაიოზ) იმნაძე.

მე რა თქმა უნდა გავიხარე, არადა, ბატონი გაიოზის ”თანამდებობა” კინაღამ შეეწირა ამ ამბავს. გაზეთში ”ყმუილის” შემჩნევისთანავე დაურეკია მაშინდელი რაიკომის მდივანს (სამიდან, რომელს ვერ გეტყვით) და დაუტუქსავს: ”ამ გაგანია ჩაის კრეფის დროს, რა ”ყმუილი” აგიტყდათო”. მართალია მე ბატონ გაიოზისთვის დისდენტობის მაგვარი არაფერი შემიმჩნევია, არც მე გახლდით ამ მხრივ გამორჩეული პიროვნება, თუმც, იმ წლებში, საკმაოდ ცნობილ დისიდენტს, შემდგომში ლიტვის ჰელსინკის ჯგუფის ხელმძღვანელს ვიქტორას პიატკუსს (Викторас Пяткус (Viktoras Petkus) კი მასპინძლობდა ჩვენი ოჯახი; (დალი გოგეშვილი-იოდიშიენე _ Dali Gogeshvili-Iodishiene... ქართველთა სათვისტომო _ჰქონდათ სურნელი რწმენის სადარი… ლიტველების სტუმრობა გურიაში, 1971წ. (ესეი ლექსად… ) დისიდენტური ნახტომი… The dissident jump…) უბრალოდ, ფიქრი და წარმოსახვა თავის კვალს ტოვებდა… ვერ ავხსნი, ”სხვა მხრიდან” რაიმე ინტრიგის ჩახლართვის სურვილი იყო თუ არა, მაგრამ მოთხრობა ”ყმუილი” გაზეთ ”კომუნისტურ შრომაში” 26 მაისს დაიბეჭდა. ანუ 1918 წლის 26 მაისს თბილისში, საქართველოს ეროვნული საბჭოს მიერ საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტის მიღების დღის 55-ე წლისთავზე გამოქვეყნდა. გაზეთი ”კომუნისტური შრომა” კი, მაშინდელი საქართველოს კომპარტიის ლანჩხუთის რაიკომის და მშრომელთა დეპუტატების რაისაბჭოს ორგანო გახლდათ. ეს თარიღი, მაშინ რესპუბლიკის მაცხოვრებელთა უმრავლესობისთვის გვარიანად მივიწყებული გახლდათ. ახლა კი, იმავე ”უმრავალესობისთვის” კარგადაა _ ცნობილი; თუმც, ვისაც და როგორ უნდა ისე შეუძლია იყმუილოს, დღევანდელ ”იდეოლოგიას” არც არაფერი ”დაუშავდება”. კომუნისტური რეჟიმის დროს კი… შემდგომ ესა თუ ის პიროვნება, რამდენჯერმე, ისე ’შინაურულად” ჩამეძია, რამ მოგაფიქრებინა ასეთი უცნაური სიუჟეტიო?.. მე კი ალალ-მართლად ვპასუხობდი; რა ვიცი, ჩვეულებრივ მეთქი… და მერე, ისე რომ, არც შევყოყმანებულვარ ”ყმუილი” სხვა მოთხრობებთან ერთად 1974 წელს გამართულ ახალგაზრდა მწერალთა რესპუბლიკურ თათბირ-სემინარზე წარვადგინე, სადაც მწერალთა და მიმომხილველთა განსაკუთრებული ყურადღება დაიმსახურა (არქივში შემონახული ”ფაქტები”...), 1974 წელს მოთხრობა ლიტვურ ენაზე ითარგმნა... მაგრამ შემდგომ, გამომცემლობა ”მერანში” გამოსაცემად წარდგენილ წიგნიდან იგი ამოიღეს… (მოთხრობა ”უჯიშობის მსხვერპლიც” არ გაუშვეს ამ სათაურით და იძულებული გავხდი ”მორიგი მსხვერპლი” დამერქმია. ”ლტოლვილი სიზმარეთიდან” (მოთხრობების კრებული), გამომცემლობა ”მერანი” 1982 წ). მომდევნო წელს ”ყმუილი” ”ლიტერატურულ საქართველოში” წარვადგინე… სათაურის შეცვლა კატეგორიულად მომთხოვეს… ვიწყინე, იქაურ თამაშრომელს განვუმარტე ეს მოთხრობა რაიონულ გაზეთში ამ სათაურით დაიბეჭდა, მერე ახალგაზრდა მწერალთა თათბირ-სემინარზეც ამავე სათაურით მოწონებული იქნა მეთქი… ”ის რაიონული გაზეთი იყო, სემინარზე შექებაც სხვა რამეა, ეს ლიტერატურული საქართველოა!..” ნიშნისმოგებით მომიგო მან. ეს მეც ვიცოდი, მიტომაც მინდოდა მის ფურცლებზე გამოქვეყნებულიყო… დაღონებულს, თანამშრომელმა მირჩია, შინაარსი ხომ იგივე დარჩება, და დაბეჭდვა გერჩივნოსო, ჰოდა, მეც რომელსაც კარგად მახსოვდა ”ჭოროხის” რედაქციაში ჩემი მოთხრობის ”უჯიშობის მსხვერპლი” ოდისეა, სადაც იგი, ორი წლის ლოდინის შემდეგაც კი არ გამოქვეყნდა, ”ყმუილს” სახელდახელოდ ”ძახილი” შევარქვი და ამავე სათაურით იხილა ქართველი მკითხველის უდიდესმა ნაწილმა. ( ”ლიტერატურული საქართველო” 10 ივნისი, 1983 №24 (2257) საქართველოს საბჭოთა მწერლების გამგეობის ორგანო). სხვათაშორის, გაზეთის ამ ნომერს აქაც რედაქტორის მოადგილე აწერდა ხელს… მერე გამომცემლობა ”ნაკადულში” გამოსაცემად წარდგენილ წიგნში მოთხრობას პირვანდელი სათაური დავუბრუნე, მაგრამ ”მახვილმა თვალმა” უმალ შენიშნა და მირჩია ”ძახილად” დარჩენილიყო. (”მემკვიდრე” (მოთხრობების კრებული), გამომცემლობა ”ნაკადული”, 1984 წ.) იმ დროს, შესაძლოა ვინმე ”ავტორიტეტს”, უფრო მძაფრი სიუჟეტის მქონე მოთხრობასაც უქვეყნებდნენ, მაგრამ ეს ჩემი შემოქმედების ნაწილია და იმ მოთხრობისა, რომელმაც 1973 წელს კომუნისტური რეჟიმის ეპოქაში, ნებსით თუ უნებლიეთ საქართველოს ეროვნული საბჭოს მიერ საქართველოს დამოუკიდებლობის აქტის მიღების 55-ე წლისთავს ”ყმუილით” მისტიროდა. მოთხრობის დასასრულთან, მიბჯენით მაშინდელი ”ტყუპების” ფოტოსურათი იყო გამოქვეყნებული ამგვარი წარწერით: ”ნიუ-იურკი _ შეერთებული შტატების უდიდესი ქალაქი. ცენტში _ მსოფლიო სავაჭრო ცენტრის შენობა” რა თქმა უნდა, ყოველივე ეს ღიმილსაც იწვევს; (ჩემეული ვარაუდი, რომ გამიკრთა გონებაში, ჩვენს ოჯახში სტუმრად ნამყოფ ლიტველი დისიდენტის ნამოქმედარიდან გამომდინარე, თავად მე გამეცინა, სადამდე მივიდეს შეიძლება იჭვს აყოლილი ფანტაზია მეთქი…) მაგრამ, ყოველ ამგვარ ვარაუდებს, რომ თავი მივანებოთ, მე როგორც ავტორი თავისებურ უხერხულობას ვგრძნობ, რომ ”ყმუილის” სათაურის შეცვლით მოთხრობას ჩვეული სიმწვავე და შემართება გამოვაცალე. ჰოდა, რეაბილიტაციის დროც მოვიდა, რა რომელ წლისთავს ემთხვევა გამოთვლას არ ვაპირებ, მაგრამ ისეთი განცდა მაქვს, რაც არ უნდა ვიბოდიშო მის წინაშე, მაინც ვერ დავიამებ იმ უხერხულ განცდას, რაც ”ყმუილის” გადასათაურებით დღემდე მომყვება…

=======

მაშ ასე: (პირვანდელი ვარიანტი)

26 მაისი, 1973 წელი

მოთხრობა ყმუილი ვუძღვნი ყველას, ვინც ქართული სოფლის მომავალზე ფიქრობს

_ ჭამე, ძაღლო, თუ ჩემი ოდნავი ხათრი გაქვს, ჭამე! _ სთხოვა ძაღლს მოხუცმა.

მოხუცი ოთხმოცდაერთი წლისა გახლდათ, ძაღლს კი საცა იყო თხუთმეტი შეუსრულდებოდა. მოხუცი ვეებერთელა სახლში მარტოდმარტო ცხოვრობდა. მას არამც და არამც არ სურდა ქალაქში ვაჟიშვილებთან გადასახლება. არც ვაჟებს სურდათ დაეკარგათ სოფელი. ზაფხულ-შემოდგომაზე უკეთეს დასასვენებელ ადგილს ვერსად იშოვნიდნენ.

მოხუცი ძალზე მოხუცი იყო, მაგრამ გული ერჩოდა, თავს ძალას ატანდა და კარ-მიდამო მეზობლებზე უკეთესად მოვლილი ჰქონდა. ძაღლიც ძალზე ჯანგატეხილი გახლდათ, მაგრამ მასაც გული ერჩოდა და ეზოს სხვა ძაღლებზე ნაკლებად როდი დარაჯობდა.

_ ჭამე, ძაღლო, გამოძვერი ბუნაგიდან, სანამდე უნდა იწვე ასე, განუძრევლად, ჭამე, ჩვენთვის ახლა წესიერი კვებაა საწირო, წავიდა ის დრო… ჭამე, თუ ჩემი ხათრი გაქვს, ჭამე!-კვლავ სთხოვა მოხუცმა და მუხლებზე დადებული ხორცითა და ფაფით სავსე თეფშზე კოვზი შეაცურა.

ძაღლი არ იძვროდა, იგი ხის პატარა ჯიხურში თივაზე ლაზათიანად გაწოლილიყო და თვლემდა. მოხუცი იქვე იჯდა ჯორკოზე.

_ ეე, სულ მთლად გაგვიცივდა კერძი. ხომ ხედავ, უშენოდ, არც მე ვჭამ. ნახე, რა ხორცია! ცხვრისაა, უბრალო არ გეგონოს. ჰა, გამოძვერი-მეთქი! _ მოხუცი წამოიწია, თეფში ძაღლისკენ მისწია, ძაღლმა ოდნავ გახსნა ქუთუთუოები და ისევ დახურა. _ ეჰ, მგლისა, -კოვზიანი ხელი ჩაიქნია მოხუცმა-მგლობის აღარაფერი გცხია.

მოხუცი ტყუოდა. ძაღლი მგლის ტიპიური განსახიერება გახლდათ. ყმუილიც მგლური იცოდა. მიტომაც დაარქვა მგლისა.

_ არა, ძმაო, არ მოგეშვები, ნებით არ გინდა, ძალით გაჭმევ! _ მოხუცი კიდევ უფრო წაიხარა. ჯიხურში ხელი შეყო, ძაღლს ქეჩოში წაატანა და გარეთ გამოთრევა დაუწყო..

ძაღლი ვაი-ვაგლახით გამოძვრა ბუნაგიდან. გაიჭიმა, გაიზმორა. მერე უხასიათოდ დაიწყო თეფშიდან ფაფის ჭამა. მოხუცმა ბავშვივით გაიხარა, თავის ადგილზე ყმაწვილური სიმარჯვით დაჯდა.

_ აი, ყოჩაღ! ასე უნდა, სიბერეს დედა უნდა ვუტიროთ…

ძაღლი უმადოდ ჭამდა, ხორცი გაათავა და მოხუცს შეხედა.

_ ახლავე, _ შეპირდა მოხუცი,-ახლავე მოგიტან ხორცს. ნელა წამოდგა და სახლისკენ წავიდა. გამობრუნებულმა დაინახა ძაღლს წიწილები შემოხვეოდნენ, თავხედურად ცდილობდნენ თეფშში ნისკარტის ჩაკვრას. ძაღლი იქვე იწვა. თავი წინა თათებში ჩაედო და უხეირო ღრენით იოხებდა გულს.

_ ახ, თქვე გარეწრებო! _ შეიყვირა მოხუცმა, კიბესთან დაგდებული ჯოხი აიღო და ნაბიჯს შეძლებისდაგვარად მოუმატა. წიწილებმა იგრძნეს მისი მიახლოება და აქეთ-იქით გაიფანტნენ. ძაღლმა მადლიერი თვალებით შეხედა მშველელს. მოხუცი დაიხარა, თეფშში წვრილად დაჭრილი ხორცის ნაჭრები ჩაყარა. _ ჭამე, ძაღლო, ჭამე! ძალა მოიკრიბე, ხომ ხედავ, ეს ნაბიჭვრებიც გაგითავხედნენ, რაკი ხედავენ აღარ გაქვს ძველებური ნახტომის თავი.

საღამო ხანს ძალზე აცივდა. მოხუცმა ძაღლი ოთახში შეიყვანა და ღუმელთან მიუჩინა ადგილი. თუმცა, კარგად იცოდა ამას რაც მოყვებოდა. ძაღლმა ცოტა კი წაიძინა ახალ ”საწოლზე” და როგორც კი დაღამდა, აქეთ-იქით წრიალსა და წკმუტუნს მოჰყვა.

_ დაწყნარდი, მგლისა, დაწყნარდი! _ სთხოვდა მოხუცი-აბა, რად უნდა იყიალო ამ სიცივეში გარეთ. ავსული შენი შიშით მაინც ვერ ჩამობედავს ჩვენს ეზოში, დაწყნარდი-მეთქი, მოისვენე… ჩვენი ბებრული სხეულებისთვის ახლა სითბო და დასვენება საჭირო, დაწყნარდი მეთქი, დაისვენე… _ ძაღლი ყურადღებასაც არ აქცევდა მოხუცს. ახლა კარების ფხაჭნა დაიწყო ბრჭყალებით. _ ეჰ, შენ რა გითხრა, სულ არ მიჯირებ, გაგონილა ასე ჯიუტობა? _ მოხუცმა ბუზღუნით გააღო კარები და ძაღლი გარეთ გაუშვა. გაუხარდა კიდეც, ძაღლს რომ ასე ერჩოდა გული.

მერე ძაღლი იწყებდა ყმუილს. რაღაცაზე მოთქვამდა თითქოს. მოხუცს ზოგჯერ სასტიკად ზარავდა ეს ყმუილი, მაგრა ერთხელაც არ შეუყვირებდა ძაღლს.

ბოლო დროს დაყრუვდა მგლისა. მოხუცს არ ახსოვდა როდის შეამჩნია ეს, მაგრამ ახლა უკვე იცოდა, ძაღლი ნამდვილად ყრუ რომ იყო.

_ მგლისა! _ შესძახებდა ხმამაღლა _ მგლისა! _ თან თავისივე ხმას ყურს მიუგდებდა, საკუთარი სმენის შემოწმებას ცდილობდა.

დილით თეფშით ხელში ნელა ჩაიჩოქებდა ძაღლის ჯიხურთან.

_ გაიღვიძე, ბებერო, გაიღვიძე, უკვე დროა! _ ეტყოდა და თავზე ხელს გადაუსვამდა. ეს არ შველოდა, სანამ ძაღლს ქეჩოში არ წაავლებდა ხელს და გვარიანად არ შეანჯღრევდა, მანამდე არ იღვიძებდა იგი. სწრაფად გაახელდა თვალებს, მაგრამ რაკი იგრძნობდა მოხუცის სიახლოვეს, ზანტად წამოწევდა თავს და ამღვრეული, მბზინავი თვალებით მიაჩერდებოდა. უკვე მხედველობაც ღალატობდა.

_ ეეჰ, სიბერევ! _ ამოიხვნეშებდა მოხუცი _ ეეჰ, სიბერევ! შენი სიძაბუნით გულს რომ მიკლავ, თუ იცი. შენი სიბერე ჩემი სიბერეა, ჩემო ძმაო. სიბერე ყველას ერთნაირი გვაქვს: კაცსაც, პირუტყვსაც, ხესაც. სიბერე ყველასთვის სიბერეა. ჭამე, ჩემო ძმაო, ჭამე-მეთქი!..

დილით მოხუცი ჩუმი კვნესითა და ოხვრით ადგა. რევმატიზმი ორივე ფეხს უღრღნიდა. ღამინდელი სიცივე ალიონსაც გამოჰყოლოდა. სიცივე კი მისი ავადმყოფობის თანამოზიარე იყო. ნაჩქარევად აანთო ღუმელი და კერძის მზადებას შეუდგა. მერე შეჭამანდით სავსე თეფშით გარეთ გავიდა.

_ მგლისა, აუ, მგლისა! _ დაიძახა ჩვეულებისამებრ. ძაღლი ახლო-მახლო არ ჩანდა. იგი არც ჯიხურში აღმოჩნდა. მოხუცმა თეფში მიწაზე დადო, _ მგლისა! _ კვლავ დაიძახა და შეატყო მუხლები დაუსუსტდა. ნაძვის ხესთან გაშოტილი ძაღლი დაინახა. თითქმის გაიქცა მისკენ.

_ მგლისა! _ ამოიგმინა მოხუცმა, ძაღლთან ჩაიმუხლა. ძაღლი სუნთქავდა. უზომოდ გაეხარდა. ლამის ატირებულიყო სიცოცხლის სამადლოდ.

_ მგლისა! აქ რამ დაგაძინა, ძმაო, რამ დაგაძინა, აა, რამ? _ მიუალერსა, მერე ქეჩოში წაავლო ხელი და შეანჯღრია. ძაღლმა ძლივს გახსნა ქუთუთოები. უსისოცხლოდ ახედა ცალი თვალით. წამოწევაც კი არ უცდია.

_ გასაგებია, _ თქვა მოხუცმა _ გაყინულხარ. აქ რამ დაგაწვინა, აქ რამ დაგაძინა…_ დაუწყო მეგობრის ბებერ სხეულს ჟღლემვა. ძაღლს ნელ-ნელა შეუთბა ძარღვებში სისხლი. ჯერ თავი წამოწია. ბოლოს წამოდგომაც მოინდომა. მოხუცი მიეხმარა. ფერდებთან ხელი მოაჭდო, წამოაყენა და მუხლები გაამართვინა. _ აა, შე ბებერო, დაგეძინა ყინვაში არა?.. მოგეცადა ოთახში ღუმელთან. რა ეშმაკი მოგარბენინებდა გარეთ, ანდა ჯიხურში მაინც შეფორთხებულიყავი… სიბერე მისას შვრება, ძმაო. შენ კი არ იჯერებ… კიდევ კარგი,, სულ რომ არ გაიყინე _ გახარებული მოხუცი დიდხანს ეალერსებოდა ძაღლს. ტან-ფეხი დაუზილა, მერე თეფშთან მიიყვანა.

იმ საღამოს წინარამინდელზე უფრო აცივდა. მოხუცმა გადაჭრით გადაწყვიტა ძაღლის ოთახში დაბინავება. თავისი საწოლი პირველად მიაჩოჩა ღუმელთან. საწოლის გვერდზე კი ძაღლს თბილი ”ბუნაგი” მოუწყო. ძაღლმა ალღო აუღო მოხუცის დაჟინებას და ადრიანად მოჰყვა, ჯერ კიდევ მწოლიარე და თვალებდაყურსული კრუსუნსა და წკმუტუნს.

მოხუცი საწოლზე იჯდა.

_ კარგი, ნუ ღელავ, დაასვენე სითბოში ეგ ბებერი სხეული, ვიცი, გული მიგიწევს შენს საქმეზე… მეც მასე არ ვარ? მაგრა ჯანი რომ არცერთს არ შეგვრჩა, მხოლოდ წადილი რა ბედენაა… დაწყნარდი, ამ ბოლო დროს მეც ბევრს ვისვენებ და შენც მიხედე თავს. კარგი, დაწყნარდი-მეთქი! ბოლოს და ბოლოს მე გამიწიე ხათრი. მომწყინდა ამ ოთახში მარტოდ ყოფნა, უფრო სწორად უშენოდ ყოფნა, სანამ გათენდებოდეს და სანამ გნახავდე, ერთი სული მაქვს… დაწყნარდი, ბებერო, ნუ გეშინია, არავინ არაფერს მოგპარავს. შენ რა გგონია, ქურდები არ ბერდებიან? ჩვენი ქურდებიც მოხუცდნენ. აღარ აქვთ ღამე წანწალის თავი, _ მოხუცი ახითხითდა. ძაღლი მაინც არ ცხრებოდა, ახლა, უკვე წამოდგა და კარებს ბრჭყალებით ფხაჭნა დაუწყო, შეიყმუილა კიდეც. _ ბოლოს და ბოლოს, რა დაგემართა! _ გაბრაზდა მოხუცი _ რა თავს სდებ, აქაო-და სადარაჯოზე სიკვდილი მირჩევნია, ღუმელთან თბობასო. _ ადგა და საწოლი გვერდზე გააჩოჩა, ძაღლის ”ბუნაგიც” გადაიტანა _ აი, ახლა რას იტყვი, ბრალს ვერ დამდებ სიძაბუნეში. ღუმელს არც მე მივფიცხებივარ არასოდეს, ძმაო, მაგრამ რევმატიზმა მაფიქრებინა… შენ ალბათ არ გაწუხებს რევმატიზმი, ღმერთმა ნუ ქნას, საშინელებაა. _ ძაღლი ყურადღებას არ აქცევდა მოხუცს. ახლა თავით გაბედულად ცდილობდა კარის გაღებას. _ ეშმაკსაც წაუღიხარ… _ თქვა მოხუცმა. ძაღლმა მასთან მიირბინა, უკბილო ლაშები შარვლის ტოტში წაატანა და მოქაჩა. _ გაგიღებ, გაგიღებ, ჩემო ძმაო, შენ ისეთი ვინმე ხარ, საშველს მაინც არ მომცემ. გაგიღებ, რაიმეს ჩაცმა მაინც შეგეძლოს. შენი ბალანგაცვეთილი ქურქი ვეღარ გათბობს. კარგი, წადი, წადი! _ მოხუცმა ბუზღუნით გააღო კარები და ძაღლი ოთახიდან გაუშვა. მერე ეწყინა, რატომ არ მივეალერსეო წასვლის წინ. ”შესანიშნავი ძაღლია, ჩემზე უფრო ერჩის გული. მთავარია გული გერჩოდეს. გული თუ გერჩის, უსისოცხლო სხეულსაც წამოაყენებ. აიღე ძაღლისგან მაგალითი…” გაიფიქრა გულუბრყვილოდ.

მერე ძაღლი დიდხანს ყმუოდა გრძლად, გულისწამღებად და მთელი განცდით. ვიღაცას უხმობდა თითქოს. ”მას ხომ არ ესმის, როგორ ყმუის. მგონი იგი გადაკარგულ, გადაშენებულ წინაპრებს მოუხმობს. ჰო, შორეულ წინაპრებს შესჩივა რაღაცას. ზოგჯერ მეც დიდი სიამოვნებით ვიყმუილებდი, ყმუილი რომ შემეძლოს. აი ასე უუუ… უუუ…” მოხუცმა რამდენჯერმე სცადა ძაღლივით ახმიანება.

მოხუცს გვიან გაეღვიძა. ზამთრის ნაგვიანები მზე კარგა ხანია ამოსულიყო. ჩაცმისთანავე კარებს მიაშურა. გარეთ გასულმა ის იყო წამოიძახა ”მგლისა, აუ მგლისა!”-ო, რომ სასიმინდესთან გაშოტილ ძაღლს მოჰკრა თვალი.

_ ღმერთო ჩემო, _ თქვა მან -ისევ გაყინულა… _ ძაღლთან სწრაფად მივიდა. ჩაიჩოქა და სრესვა დაუწყო მის ცივ სხეულს. _ აკი გეხვეწე, ნუღარ გახვალ _ მეთქი. აწი მაინც აღარ დაიჯერებ? ოო, სულ მთლად გათოშილხარ… _ აბუზღუნდა იგი. ძაღლი არ იძვროდა. მოხუცს ხელები აუკანკალდა… ძაღლის ფერდს მიაშტერდა, იგი არ ირხეოდა. _ მგლისა! _ ჩასძახა _ მგლისა! _ და მიწაზე ჩაჯდა. ატირდა ბებრული ტირილით. დანაოჭებულ სახეზე ცრემლები ჩამოეღვარა.

_ მიმატოვე, მეგობარო?.. არაა კარგი, არადა რამდენი გეხვეწე, არ დამიჯერე, ეეჰ… იქნებ კარგი ქენი, რომ არ დამიჯერე. სადარაჯოზე სიკვდილი მაინც სულ სხვაა… სიკვდილი კი მაინც მოსახდელია, ისევე მოსახდელი, როგორც დაბადება. ჭკვიანური ჰქენი, რომ არ დამიჯერე, ამიტომაც ყმუოდი ისე გუშინ. იცი, ახლა მეც მინდა ყმუილი და ნეტავ შემეძლოს… რა დიაცივით ვტირივარ. არა, ტირილი არაა სასირცხო, მაგრამ ბევრიც არ ვარგა… _ მოხუცმა ცრემლები მოიწმინდა და ცას მიაშტერდა.

ცა იყო საოცრად წმინდა და კამკამა. მზე გულწრფელად ცდილობდა დედამიწის გათბობას.

_ აი, მზე არასოდეს მოკვდება, _ თქვა მოხუცმა _ მაშინ არც დაბერდება? არც დაბერდება… აბა, არც ძაღლი მომკვდარა, არც დაბერებულა… ახლად იშვა… ჰო, სანამ ეს მზეა, ძაღლიც იქნება… მეც ვიქნები. _ მოხუცი დიდხანს იჯდა განუძრევლად, ძალზე დიდხანს. მარცხენა ხელი ძაღლის სხეულზე დაედო. მერე ცრემლებისგან დასველებული ბაგე-ტუჩის ბოლო გაილოკა ენის წვერით. ესიამოვნა მისი სიმლაშე _ გაგითბა, ძაღლო, სხეული? _ იკითხა ბოლოს _ გაგითბა!.. რა დასამალია და ბებრებს უყვართ სითბო. რას განიცდი ახლა? არაფერს. იქნებ განიცდი, მაგრამ თავისებურად… -მოხუცი წამოდგომას არ ცდილობდა. _ რას იზამდი, მე რომ დამესწრო სიკვდილი? _ ვთქვათ, აი, შენსავით, გაშოტილი გეხილე… ვიცი რასაც იზამდი. რასაც ყველა ერთგული ძაღლი აკეთებს. უდარაჯებდი ჩემს ცხედარს… მაგრამ მე ხომ არ ვარ ძაღლი. მე ხომ ადამიანი ვარ. ჩემი მოვალეობა სულ სხვაა. მე უნდა დაგმარხო, მიწას მიგაბარო, მაგრამ რომ არ მინდა ადგომა?! თითქოს არც მშია. იქნებ მეც ვკვდები. მოსახდელია სიკვდილი, მაგრამ მაინც არ მინდა… არ მინდა კარგია, ჰე… არც შენ გინდოდა, ალბათ. ბებრებს ყველაზე მეტად ეშინიათ სიკვდილის. სიკვდილს გარდაცვალება სჯობს. გარდაცვალება… _ ახლა ნერგებს უცქერდა. ბაღის კიდეზე ჩარიგებულ ვაშლის და მსხლის საძირე ნერგებს. სიკვდილზე ფიქრს უცებ მიანება თავი. _ გაზაფხულზე, მგლისა, ეს ნერგები დასამყნელია. აი იმ სამზე ლიმონს და თურაშაულს დავამყნი, იმ ორზე კი თეთრ გულაბს… კარგად უნდა კვირტებს შერჩევა. კარგად… _ მოხუცს არ შეუმჩნევია როგორ მიიმალა მზე, არც დაბნელება შეუმჩნევია. იჯდა იგი გაუნძრევლად და ხმას არ იღებდა. ახლა შვილთაშვილებს ხედავდა, ორ პატარა, ბუთხუზა ბიჭს. ეგონა ახლო-მახლო თამაშობდნენ, მიწას ჩიჩქნიდნენ. მოხუცს სიამოვნებდა. ”შეეჩვიონ მიწის სუნს, არა უშავს რა, ჩაეზილოთ ფრჩხილებში, არა უშავთ რა, ცოტათი კი ეტკინებათ… ასეთი ტკივილი სასიამოვნოცაა, არაუშავთ, ჩეზილოთ… ”უცებ ბურანიდან გამოერკვა, გაახსენდა შვილიშვილები ქალაქში რომ იყვნენ და კარგა ხანი იქნებოდა არ ენახა. ”მე რომ მოვკვდები, ალბათ, ამ სახლს გაყიდიან. ღმერთო ჩემო, ნუთუ მე უნდა დავასრულო ამ კარმიდამოზე დიდიძეების საქმიანობა. არა, ღმერთმა ნუ ქნას… იქნება ბიჭები მობრუნდნენ, პატარა უფრო მგონია, გია აუცილებლად მობრუნდება. რა დღეში იყო შარშან, უყვარს მიწის ჩიჩქნა. ჰო, აუცილებლად მობრუნდება…” ამ ნატვარას ისე ჩაეჭიდა, თევზი რომ გამოეგება ანკესს.

მალე ცაზე ვარსკლავები ამობრწყინდნენ. სავსე ბრდღვიალა მთვარემაც დაამშვენა მისი გუმბათი. მოხუცი მთვარე მისჩერებოდა და ეწადა თორმეტი წლის უკან გარდაცვლილი მეუღლე დაენახა, მაგრამ არაფერი გამოუდიოდა და წყინდა. ტაატით მიმავალი ღრუბლები მთვარის ზედაპირზე უცნაურად მიწიერ სურათებს ქმნიდნენ. მოხუცს ეგონა თვითონაც იქ იყო, იმ ციურ სამყაროში და სხეულს თითქოს ვერც კი გრძნობდა. ”როგორც არ უნდა აცივდეს, არ ავდგები” _ გაიფიქრა უნებურად, _ ”არ ავდგები და მორჩა. უკვე აღარც შემიძლია ადგომა. ასე მგონია მთელი ამ ხნის განმავლობაში მეძინა. ალბათ ძაღლსაც ასე დაემართა. სიცივესაც ვერ ვგრძნობ… რა ლამაზია ცა, ვარსკლავები… ღმერთო ჩემო, რომელმა ღმერთმა შექმნა ასეთი საოცრება… იგი დიდხანს მიშტერებოდა ცას.

_ ძაღლო, _ თქვა უცებ მან, _ იცი, ძაღლო, შენსავით ყმუილი მომინდა, შენსავით მთელი განცდით, აი ასე… უუუ… უუუ…. უუუ!..

ჯანრი გოგეშვილი

=======

=======
რევოლუციური მოტივაციები... (ბოლოდროინდელი ნოველები...)